خاکدهی بستر کشت (Casing)

زمان اعمال خاک پوششی موقعی است که میسلیوم به خوبی در کمپوست رشد کرده است که معمولاً ۱۴ تا ۱۷ روز پس از مایه زنی است. قبل از اعمال خاک پوششی، کیفیت کمپوست بایستی به صورت عینی بررسی شود و حضور مناطق مشکل‌دار چک شود.

ضرورت خاکدهی

پوشش سطح بستر کشت با خاک یکی از مراحل مهم در فرآیند تولید قارچ دکمه‌ای است. استفاده از خاک پوششی در حقیقت برای تبدیل مرحله رویشی به مرحله زایشی بسیار ضروری است. پوشش بستر کشت با لایه‌ای از خاک پوششی به عمق ۳.۵ تا ۴.۵ سانتی متر میکروکلیمای ویژه ایجاد می‌کند که به تولید اجسام میوه‌ای کمک می‌نماید. این لایه از نظر خصوصیات تغذیه‌ای با کمپوست متفاوت است. خاک پوششی می‌تواند مقدار زیادی آب در خود ذخیره کند و در موقع لزوم آن را در اختیار میسلیوم قرار دهد. علاوه بر این، محیط ویژه‌ای در لایه خاک پوششی بوجود می‌آید که برای تولید میسلیوم قارچ و همچنین میکروارگانیسم‌های مورد نیاز برای میوه‌دهی قارچ مطلوب می‌باشد. برخی از دلایل لزوم استفاده از خاک پوششی عبارتند از:

۱. خاک پوششی هیچ گونه غذایی برای میسلیوم قارچ دکمه‌ای فراهم نمی‌کند. لذا زمانی که میسلیوم قارچ دکمه‌ای با محیط فاقد مواد غذایی مواجه شود، تولید اندام باردهی تحریک می‌شود.

۲. خاک پوششی رطوبت لازم را برای میسلیوم فراهم می‌کند و از هدر رفتن رطوبت نیز جلوگیری می‌نماید. تحقیقات نشان داده است که یک رابطه معنی داری بین سطح تنش رطوبتی در خاک پوششی و تشکیل اندام باردهی وجود دارد. یک لایه خشک یا شور، می‌تواند تولید را متوقف کند، درحالیکه تنش رطوبتی کم، تشکیل اندام‌های باردهی را بیشتر می‌کند. تولید اندام باردهی در بستر کشتی که خاک پوششی ندارد انجام نمی‌شود چرا که تنش رطوبتی در سطح چنین بستر کشتی، بسیار بالا است.

3. خاک پوششی باعث استقرار اندام‌های باردهی می‌شود.

4. میکروارگانیسم‌هایی در خاک پوششی وجود دارند که باعث فعال شدن ژنهای عامل تولید اندامهای زایشی می‌شوند. گروهی از این میکروارگانیسم‌ها باکتری‌هایی از جنس سودوموناس (Pseudomonas putida)) می‌باشند. بنابراین در هنگام پوشش بستر کشت بایستی از خاکی استفاده نمود که تمامی‌چهار هدف گفته شده در بالا را برآورده سازد.

تصویر زیر بستر آماده برای خاکدهی را نشان میدهد. این تصویر را یکی از همکاران در یکی از گروههای مرتبط با تولید قارچ گذاشته بودند.

اثر خاک پوششی بر قارچها

نوع خاک پوششی اثر زیادی بر وزن قارچ و اندازه آن دارد. هر چه بافت خاک سنگین تر باشد، وزن قارچ‌ها سنگین تر خواهد بود. در خاک سنگین تعداد قارچها در واحد سطح کاهش پیدا می کند، چون میسلیوم کمتری در خاک سنگین رشد می کند. خاک سنگین به طور کامل توسط میسلیوم قارچ کلونیزه نمی شود. در نتیجه خاک دیرتر خشک می شود. وقتی که میسلیوم کمتری در خاک وجود داشته باشد، تعداد ته سنجاقی های کمتری در واحد سطح تشکیل می شود.
از طرف دیگر در خاکهای سبک، تعداد ته سنجاقی های زیادی در واحد سطح تشکیل می شود. مهمترین مشکل تعداد قارچ زیاد در واحد سطح این است که همه آنها به قارچ کامل تبدیل نمی شوند و پین مردگی زیاد می شود. نکته مهم در انتخاب خاک پوششی این است که همیشه بافت آن ثابت باشد. یعنی هر دفعه از یک ترکیب جدید استفاده نشود چون با تغییر بافت و ظرفیت نگهداری آب آن، نحوه مدیریت آن تغییر می کند که موضوعی مشکل ساز خواهد بود.
برای تولید قارچهای با کیفیت، ثبات میزان تبخیر از خاک پوششی لازم است. زمانی این ثبات حاصل می شود که خاک پوششی به اندازه کافی حاوی فیبرهای بلند باشد. این فیبرها مانع از به هم پاشیدگی بافت خاک بعد از آبیاری می شوند. در خاک پوششی خشک، میسلیوم های ضعیف بهتر رشد می کنند که خصوصیت مطلوبی نیست. ولی در خاک مرطوب بیشتر میسلیومهای قوی رشد می کنند. اگر خاک پوششی خیلی ریز باشد (شنی)، میسلیوم ها همه فضای خاک را پر می کنند و جایی برای ذخیره آب باقی نمی گذارند.
آزمایشات نشان داده است که در خاک پوششی باکتریهایی هستند (سودوموناس پوتیدا)که موجب القای پین دهی در میسلیوم‌ها می شوند. البته نقش های دیگری هم برای آن در نظر گرفته‌اند. بنابراین خاک پوششی را بهتر است استریل نکنیم ، بلکه پاستوریزه کنیم تا جمعیت این باکتریهای مفید کاملا از بین نروند.

کاربرد دیگ بخار در پرورش قارچ چیست؟

مؤثرترین عامل برای پرورش قارچ دمای محیط پیرامون آن است، دما بر رشد قارچ و کیفیت آن تأثیر مستقیم دارد. تغییر دما می‌تواند باعث کاهش رشد قارچ شود. مقدار درجه حرارت برای پرورش قارچ بین 23 تا 25 درجه سانتی‌گراد می‌باشد. همان‌طور که گفته شد کاهش دما بر رشد قارچ تأثیر مستقیم دارد. بدین‌صورت که اگر دما کمتر از 10 درجه سانتی‌گراد شود کاهش رشد قارچ را در پی خواهد داشت و اگر دما بیش از 30 درجه سانتی‌گراد شود باعث از بین رفتن مواد اولیه تولید قارچ می‌شود. دومین پارامتر برای پرورش قارچ میزان رطوبت محیط می‌باشد. حال سؤال اینجاست به چه دلیل باید از دیگ بخار برای پرورش قارچ استفاده کرد و کاربرد دیگ بخار در پرورش قارچ چیست؟ چرا دیگ بخار پرورش قارچ؟ روش‌های مختلفی برای رسیدن به دمای مطلوب در پرورش قارچ استفاده می‌شود اما برای پرورش قارچ فقط دما مهم نیست بلکه رطوبت نیز تأثیر بسزایی دارد. کاربرد دیگ بخار در پرورش قارچ علاوه بر کنترل دما باعث حفظ رطوبت محیط می‌شود. در ادامه روش‌های مختلف پرورش قارچ ازجمله استفاده از وسایل گرمایشی مانند بخار، هیتر، لوله‌های‌آب‌گرم رطوبت‌ساز و هیتر را موردبررسی قرار می‌دهیم.

نکته: اغلب پرورش قارچ در فصل زمستان انجام می‌شود. متعادل‌سازی دما در فصل زمستان نسبت به سایر فصل‌ها دشوارتر می‌باشد. همچنین باید در نظر داشت که فقط متعادل کردن دما در فصل زمستان برای پرورش قارچ مطرح نمی‌باشد و باید رطوبت را نیز کنترل نمود تا بتوان قارچ‌های باکیفیت بالا پرورش داد.

تولید قارچ نیازمند آگاهی و آموزش های لازم در این زمینه می باشد. در ابتدا یک تعریفی از قارچ داشته باشیم و شرایطی که می توان قارچ را در آن پرورش داد، تعریف می کنیم.

قارچ چیست؟

قارچ موجودی است که هیچ اندام فتوسنتزی ندارد، ساقه و برگ نیز ندارد؛ بنابراین گیاه نیستند و از طرفی از لحاظ ساختار نیز به جانوران شبیه نیستند و بسیار ساده تر از گیاهان و جانوران هستند؛ بنابراین قارچ ها را در دسته ای جداگانه طبقه بندی می کنند. قارچ دکمه ای با زندگی روی مواد آلی مرده، غذای مورد نیاز خود را بدست می آورد که به این مواد آلی مرده، کمپوست می گوییم.

کمپوست چیست؟

کمپوست، مخلوط بقایای حیوانی و گیاهی است. دلیل لزوم وجود این دو ماده در کمپوست این است که در اثر فعالیت میکروارگانیسم ها، مواد معدنی، کربوهیدرات ها و پروتئین هایی که داخل این بقایا وجود دارد، به شکل قابل جذب برای قارچ در می آید و قارچ می تواند از آن تغذیه کند.

پنج ماده اصلی در ساخت کمپوست، آب، کاه و کلش، کود مرغی، نیتروژن و سنگ گچ می باشد که نسبت استفاده از این مواد اولیه در فرمول های مختلف کمپوست سازی ممکن است، متفاوت باشد.

طراحی سالن پرورش قارچ:

اکثر سالن های پرورش قارچ دکمه ­ای در ایران، دارای دیوارهای بتونی و کف موزاییک می باشند. لیکن برای واحدهای صنعتی از دیوارهای که عایق هستند، استفاده می ­کنند.

برای سقف سالن­ ها پلیت، تیرچه بلوک و یا بلوک همراه فوم بکار می‌برند. معمولاً ابعاد سالن‌ها را (۲۱-۱۸)× ۶ متر با ارتفاع ۴/۵ متر در نظر می­ گیرند که این ابعاد در واحدهای مختلف متغیر است. در سالن یک شیب ملایم به مقدار یک سانتی­ متر از ابتدای سالن به انتهای آن و از کناره ­ها به سمت وسط سالن به مقدار ۲ سانتی­ متر جهت جلوگیری از تجمع آب در زمان شستشوی کف، وجود دارد.

قفسه بندی سالن پرورش قارچ:

استفاده از عرض ۱۴۰ سانتی‌متر و ۱۶۰ سانتی‌متر در کشور ما مرسوم است که با سایز ۱۴۰ سانتی‌متر، کار کارگر داخل سالن راحت‌تر است ولی اغلب از سایز ۱۶۰ سانتی­ متر جهت افزایش سطح زیر کشت استفاده می‌کنند. البته با توجه به وضعیت عرض سالن و محدودیت‌های هر محل باید جداگانه طراحی شود.

فاصله بین طبقات ۶۵ تا ۷۰ سانتی‌متر مناسب است که کار کارگران راحت‌تر باشد و اختلاف حدود ۲۰ سانتی‌متر طبقه اول از کف سالن جهت شست‌وشو و نظافت در پایان هر مرحله کاری، لازم است.

در تولید قارچ، جنس قفسه بندی بسته به میزان هزینه ای که برای آن در نظر گرفته می شود، متفاوت است؛ سازه پروفیل ساختمانی با آهن سیاه، لوله و پروفیل صنعتی را می توان برای قفسه بندی در نظر گرفت.

معمولاً از سازه لوله بدلیل هزینه نسبتاً مناسب نسبت به روش‌های دیگر، استقامت و مقاومت نسبت به روش‌های دیگر به علت نوع سازه و همچنین شکل‌پذیری به مراتب بیشتر استفاده می شود.

همیشه قبل از راه اندازی سالن خود، آموزش دقیق و عملی پرورش قارچ دکمه ای بسیار حائز اهمیت است به طوری که شناخت دقیق از تک تک مراحل پرورش، دانستن شرایط محیطی و تنظیم صحیح آن، داشتن آگاهی لازم برای خرید تجهیزات و قفسه بندی و … می تواند در موفقیت و افزایش عملکرد یک سالن پرورش قارچ نقش بسیار مهمی داشته باشد. دوره جامع عملی پرورش قارچ دکمه ای به صورت صفر تا صد، تمامی آنچه برای پرورش قارچ دکمه ای باید بدانید را در اختیار شما قرار می دهد؛ لینک زیر را از دست ندهید.

مراحل تولید قارچ:

پس از ورود کمپوست به سالن پرورش قارچ، ۴ مرحله ریسه دوانی در کمپوست، ریسه دوانی در خاک پوششی، هوادهی و باردهی طی می‌شود که در هرمرحله دما، رطوبت و … سالن باید کنترل شود.

۱- ریسه دوانی در کمپوست:

این مرحله ۱۴-۱۷ روز طول می‌کشد. در این مرحله دمای ۲۵ درجه سانتی گراد را برای میسیلیوم ها فراهم نموده تا در کمپوست رشد کنند و به‌اصطلاح به‌خوبی سفید کند.

در این مرحله رطوبت محیط حدود ۹۰ تا ۹۵% در نظر گرفته می‌شود تا علاوه بر تأمین رطوبت مورد نیاز کمپوست از خشک شدن نیز جلوگیری شود. در طول این مدت باید سطح کمپوست با روزنامه پوشیده شود و سطح روزنامه‌ها با آبپاش آبیاری شود.

معمولاً میزان Co₂ در این مرحله در بستر ۵۰۰۰-۱۰۰۰۰ ppm می‌باشد.

۲- ریسه دوانی در خاک پوششی:

پس از سفید شدن کمپوست، ادامه‌ی رشد رویشی میسلیوم ها باید در خاک‌پوششی صورت گیرد. علاوه بر این‌که در این مرحله عمل اختلاط کمپوست و خاک پوششی باید صورت گیرد و شرایط محیطی لازم نیز باید فراهم گردد. نحوه ی مخلوط شدن و زمان آن متفاوت است که بسته به آن، عمل مخلوط شدن خاک و کمپوست را رافلینگ یا ککینگ می گویند.

۳- هوادهی:

پس از سفید شدن میسیلیوم ها در خاک پوششی، باید از رشد رویشی میسلیوم جلوگیری کنیم و آن را وادار کنیم تا وارد فاز زایشی شود؛ به همین دلیل هوادهی می‌کنیم یعنی دما و co2 را کاهش داده و شرایط محیطی ویژه‌ای برای میسلیوم ها فراهم می‌کنیم تا وارد فاز زایشی و تولید اندام بارده قارچ شوند. در فاز زایشی اندام‌های باردهی قارچ در شرایط شوک دهی تشکیل می‌شود و رشد می‌کند و حفظ شرایط رشد میسلیوم و اندام‌های باردهی مهم‌ترین کاری است که باید انجام شود.

۴- باردهی:

پس از ۷ روز بعد از شوک دهی قارچ وارد مراحل ته سنجاقی و رشد و نمو اندام باردهی قارچ می‌شود. با تشکیل اندام بارده، باید شرایط را برای رشد و نمو آن فراهم کنیم تا تبدیل به قارچ شوند.

دما، رطوبت و غلظت Co₂ از مهم‌ترین فاکتورهای محیطی برای تشکیل اندام بارده قارچ هستند. بهترین دما برای تشکیل اندام بارده قارچ ۲۰ درجه سانتی گراد در کمپوست و دمای ۱۸ درجه سانتی گراد برای هوا می‌باشد. غلظت Co₂ ناشی از میزان تولید Co₂ از میسلیوم ها و میزان Co₂ موجود در هوای تازه می‌باشد. غلظت کل Co₂ برای تشکیل اندام بارده بین ۲۰۰۰-۶۰۰۰ ppm باشد.

برداشت قارچ ها در مرحله اول را فلش اول می گویند. پس از برداشت اول با تمیز کردن سطح بستر از قارچ های باقیمانده و آبیاری مجدد، پین های فلش دوم شروع به رشد کرده و در نهایت برداشت دوم و سوم نیز خواهیم داشت که به آن ها فلش دوم و فلش سوم گفته می شود.

تداخل دارویی قارچ گانودرما

قارچ گانودرما خطر خون‌ریزی را افزایش می‌دهد؛ بنابراین، اگر داروهای ضدپلاکت یا ضدانعقاد مصرف می‌کنید، قبل از مصرف قارچ گانودرما با پزشک مشورت کنید. این داروها عبارت‌اند از:

• آسپرین؛
• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی؛
• وارفارین؛
• هپارین.

همچنین ممکن است قارچ گانودرما با داروهای فشارخون بالا نیز تداخل داشته باشد.

علاوه‌براین، اگر از مکمل‌ها یا مواد گیاهی‌ای استفاده می‌کنید که از لختگی طبیعی خون جلوگیری می‌کنند یا موجب کاهش فشارخون می‌شوند (مانند روغن ماهی و مکمل کُهن‌دار)، احتمال بروز تداخل دارویی وجود دارد.

بنابراین، قبل از مصرف قارچ گانودرما درباره مکمل‌های مصرفی‌تان با پزشک مشورت کنید، حتی اگر آن مکمل‌ها طبیعی باشند. با این کار، پزشک می‌تواند تداخل‌های احتمالی را پیش‌بینی کند. اگر مصرف قارچ گانودرما برای شما خطری داشته باشد، او به شما می‌گوید.

قارچ گانودرما یک قارچ معروف در طب شرقی است. قارچ گانودرما می‌تواند دستگاه ایمنی را با تقویت گلبول‌های سفید خون تقویت بکند. همچنین این قارچ می‌تواند اندازه و تعداد تومورها را در برخی سرطان‌ها کاهش و کیفیت زندگی را در برخی مبتلایان به سرطان بهبود بدهد.

بیشتر مطالعات انسانی نشان داده‌اند که این قارچ نمی‌تواند کلسترول، قند خون و آنتی‌اکسیدان‌ها را بهبود بدهد. اما قارچ گانودرما می‌تواند در برخی موارد در بهبود خستگی و افسردگی مؤثر باشد.

قارچ چگونه کشت می شود

کاشت قارچ امروزه اهمیت زیادی پیدا کرده و تقاضا برای پرورش آن افزایش یافته است.

کاشت قارچ در خانه، کاری است که هر فردی که علاقه مند به کاشت سبزیجات باشد، می تواند آن را در خانه خود انجام دهد.

سرعت رشد قارچ ها در مقایسه با بسیاری از سبزیجات، زیاد است و فضای کمی را در باغ به خود اختصاص می دهند.

قارچ از آن خوراکی هایی است که شرایط خاصی برای پرورش و نگهداری دارد.

پس بهتر است قبل از اقدام به هر کاری، با پوپونیک همراه باشید تا با اصول اولیه و همچنین شرایطی که باید برای رشد قارچ ها در نظر گرفت آشنا شوید.

قارچ برای اولین بار در فرانسه و در هوای آزاد کاشت شد و به تدریج به درون فضاهای بسته انتقال یافت.

قارچ ها در فضاهای داخلی و خانه بهتر رشد می کنند، زیرا در این مکان ها درجه حرارت و شرایط نور را می توان به راحتی مدیریت کرد.

پس در نظر داشته باشید که در کاشت قارچ، مهمترین موضوعی که باید به آن دقت فراوانی شود، مدیریت شرایط است.

کاشت قارچ گلخانه ای برای اولین بار در سال ۱۷۵۴ در سوئد ابداع شد و حدود ۵۰ سال قبل وارد ایران شد.

بهترین زمان برای کاشت قارچ:

از ماه مهر تا آذر بهترین زمان برای پرورش قارچ در خانه است.

برای کاشت قارچ در ماه های دیگر سال، در صورتی که امکانات تهویه هوا و متعادل نمودن درجه حرارت محیط محل پرورش قارچ را بتوانید فراهم نمایید، می‌توانید قارچ را در ماه های دیگر نیز کاشت و پرورش نمایید.

به طور کلی می‌توان قارچ را در محیط تاریک پرورش داد و به جز نور مستقیم آفتاب، هر مقدار نور را تحمل می کند.

روش کاشت و پرورش قارچ:

برای کاشت قارچ به اتاقی نیاز است که دارای قفسه بندی باشد و شامل راهروهایی میان هر ردیف از قفسه ها باشد.

همچنین اقدامات عایق کاری سالن برای جلوگیری از اتلاف گرما و سرما نیز باید در آن رعایت شده باشد.

به طور متوسط بهترین درجه رطوبت برای کشت، بین ۷۰ تا ۸۰ درصد است.

همچنین درجه هوای محیط پرورش نیز باید بین ۱۵ – ۱۰ درجه نگهداری شود.

کمپوست، بستری است که قارچ روی آن رشد کرده و از آن تغذیه می‌کند

اولین و مهمترین ماده‌ای است که برای پرورش قارچ مورد نیاز است.

در کل به کود های گیاهی کمپوست، ترکیبی فرآوری شده از کاه و مواد دیگر است و یک نوع کود گیاهی به حساب می آید.

با استفاده از بذر قارچ یا اسپان (Spawn) می توان در روند رشد قارچ ها، تسهیل ایجاد نمود.

میسیلیوم (mycelium) به قسمت روینده قارچ گفته می شود که شامل میلیون ها رشته منشعب است که در میان کمپوست یا خاک منتشر می شود.

میلیسیوم در واقع ساختار اصلی ریشه ی قارچ است که پس از دوره ای از رشد، گسترش و رشد یافته و باعث به وجود آمدن قارچ می شود.

زمانی که تاج قارچ شکل کامل خود را پیدا نمود.

باید به طور مرتب در طول بستر کشت، بررسی کرد و قارچ های رسیده را جمع آوری نمود.

قارچ هایی که چتر آن باز شده و ترک برداشته، وزن آن کم می شود و ارزش فروش ندارند.

همچنین قارچ هایی که زودتر از موقع چیده شوند.

وزن آنها سبک بوده، ارزش غذایی کمتری دارد و از قارچ های درجه دو محسوب می شوند.

در صورتی که از سبدهای بزرگ برای جمع آوری قارچ ها استفاده شود، فشار قارچ ها روی سبد موجب می گردد که قارچ های زیرین خراش برداشته و سیاه شوند.

روش برداشت قارچ:

نحوه برداشت قارچ ها به این شکل است که کلاهک را در دست گرفته و یک پیچ به آن می دهید تا پایه آن از زمین جدا شود.

بلافاصله ساقه کثیف را با چاقوی تیز قطع کنید و سپس قارچ تمیز را داخل سبد قرار دهید.

قارچ های چیده شده را به اتاقی سرد انتقال دهید و در اسرع وقت نسبت به درجه بندی آن اقدام نمایید.

قارچ های لک دار و ناقص را جدا کرده و از آن ها برای مصارف تهیه پودر در قارچ و کچ آپ استفاده نمایید.

قارچ های سالم را به صورت بسته بندی، به بازار عرضه کنید.